"यो मनसुन रोप्न छुटाएँ भने? जीवनभर पछुताउनु पर्छ – अहिले नै जाबुनोको (jabuno)रुख किन रोप्ने जान्नुहोस्!
मनसुनमा जामुनको रुख किन र कसरी रोप्ने?
खेती नभए पनि हुन्छ — जामुनको रुख तपाईंको आँगनमा वा छतमा सजिलै बढ्न सक्छ। यस मनसुनमा यो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने फल घरमै कसरी फलाउने भन्ने बारे यहाँ जानकारी दिइएको छ।
लेखिका: स्रिमोयी चौधरी
मिति: जुन २५, २०२५ | पढ्न समय: ५ मिनेट
मनसुनमा जामुनको रुख किन र कसरी रोप्ने?
यदि तपाईं यस मनसुन केही हरियो मात्र होइन, दीर्घकालीन फाइदा दिने बोट लगाउने सोचमा हुनुहुन्छ भने, जामुन (Indian black plum) तपाईंका लागि उत्तम विकल्प हुन सक्छ। यो फल बजारमा सबैभन्दा आकर्षक नदेखिए पनि, यसका फाइदा गम्भीर छन्।
यो पाचन सुधार्छ, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ, रगतमा चिनीको मात्रा सन्तुलनमा राख्न मद्दत गर्छ, र छालाका लागि पनि फाइदाजनक छ। अझ के छ भने, यो भारतको जलवायुमा सजिलै बढ्छ र मनसुनको मौसममा झन राम्रो हुन्छ।
यहाँ एउटा ट्विस्ट छ: धेरैलाई लाग्छ कि जामुनको रुख ठूला खेत वा सार्वजनिक बगैंचामा मात्र हुन्छ। तर साँचो यो हो कि यो तपाईंको घरको बगैचामा, आँगनमा वा ठूला गमलामा समेत फलाउन सकिन्छ। हो, यसले फल दिन केही वर्ष समय लिन्छ, तर यदि तपाईं अहिलेबाट सुरू गर्नुहुन्छ भने भविष्यका गर्मी दिनहरूमा तपाईंलाई मिठा बैंजनी फलहरू र स्वास्थ्यको ताजा डोज मिल्नेछ।
यदि तपाईं एक दीर्घकालीन, कम मर्मत आवश्यक पर्ने फलफूलको रुख खोज्दै हुनुहुन्छ जुन भारतीय मनसुनमा राम्रो बढ्छ भने — जामुन तपाईंको नयाँ साथी हुन सक्छ।
१. सही जात छनौट गर्नुहोस्
भारतमा जामुनका थुप्रै जातहरू पाइन्छन्, जस्तै रा-जामुन, बन-जामुन, र बीउरहित जामुन। घरमा फलाउनका लागि बीउरहित वा होचो जात उपयुक्त हुन्छ। तपाईंको क्षेत्र अनुसार कुन जात राम्रो हुन्छ भन्ने थाहा पाउन नजिकको नर्सरी वा बगैंचा केन्द्रमा सम्पर्क गर्नुहोस्।
२. उपयुक्त स्थान छान्नुहोस्
जामुनको रुखलाई घाम एकदम मनपर्छ। यस्तो ठाउँ रोज्नुहोस् जहाँ दिनको कम्तीमा ६ देखि ८ घण्टासम्म सीधा घाम लाग्छ। यदि गमलामा रोप्दै हुनुहुन्छ भने, घाम लाग्ने तर तेज हावाबाट जोगिएको बाल्कोनी वा छानो रोज्नुहोस्।
३. राम्रो सुक्ने माटो प्रयोग गर्नुहोस्
जामुन धेरै प्रकारका माटोमा बढ्न सक्छ, तर दोमट, हल्का अम्लीयदेखि तटस्थ माटोमा सबैभन्दा राम्रो हुन्छ। बगैंचाको माटोलाई कम्पोस्ट र अलिकति बालुवासँग मिसाएर सुक्खा र पोषणयुक्त बनाउनुहोस्।
४. बीउ वा बिरुवाबाट सुरू गर्नुहोस्
तपाईं जामुनको बीउबाट पनि रोप्न सक्नुहुन्छ — ताजा बीउलाई सुकाएर १०–१५ दिनभित्र रोप्नुहोस्। तर छिटो फल प्राप्त गर्न चाहनुहुन्छ भने गाभिएको बिरुवा किन्नुहोस्। गाभिएको बिरुवाले ४–५ वर्षमा फल दिन्छ, जबकि बीउबाट ८–१० वर्ष लाग्न सक्छ।
५. सही गहिराइमा रोप्ने तरिका
जमिनमा रोप्दा १x१x१ फिटको खाल्डो खनौं। बिरुवालाई सजिलै राखेर कम्पोस्ट मिसिएको माटोले छोप्नुहोस् र राम्रोसँग पानी हाल्नुहोस्। गमलामा रोप्दा कम्तीमा १८ इन्च गहिरो र फराकिलो गमला प्रयोग गर्नुहोस्, र गमलाको तल्लो भागमा निकासको व्यवस्था हुनु आवश्यक छ।
६. पानी दिने बुद्धिमानी तरिका
मनसुनको समयमा प्राकृति वर्षा पर्याप्त हुन्छ। तर जब मौसम सुख्खा हुन्छ, तब हरेक ३–४ दिनमा गहिरो सिँचाइ गर्नुहोस्। जामुनको जरालाई पानी थुप्रिनु मनपर्दैन, त्यसैले अर्को पानी हाल्नु अघि माथिल्लो माटो सुक्नु पर्छ।
७. रुखलाई पोषण दिनुहोस्
असारदेखि असोजसम्मको बढ्ने मौसममा हरेक दुई महिनामा गोबर मल वा कम्पोस्ट हाल्नुहोस्। फूल र फल आउन सहयोग पुर्याउन, वर्षमा एकपटक NPK (१०:१०:१०) मल दिनुहोस्।
८. हाँगा काट्ने र आकार मिलाउने
हिउँदको समयमा कमजोर वा सुक्खा हाँगा काट्नुहोस् जसले रुखको बनावट स्वस्थ राख्छ। हल्का काटाइले घाम भित्रि हाँगामा पुग्न मद्दत गर्छ र फलको गुणस्तर पनि बढ्छ।
९. कीरा र रोगको समस्या
जामुन सामान्यतया कीराबाट कमै प्रभावित हुन्छ। तर कहिलेकाहीं एफिड्स वा फलमक्खी देखिन सक्छ। यसलाई नियन्त्रण गर्न निम तेलको स्प्रे वा घरमै बनाएको लसुन–खुर्सानी स्प्रे महिनामा एकपटक प्रयोग गर्नुहोस्।
१०. जामुनमा धेरै धैर्यता चाहिन्छ
जामुनको रुख बढ्न समय लिन्छ। तपाईंले बीउ वा गाभिएको बिरुवा कुन प्रयोग गर्नुभयो भन्नेमा भर पर्छ — फल आउन ४ देखि ८ वर्ष लाग्न सक्छ। तर एकपटक फल दिन थालिसकेपछि तपाईंले प्रत्येक गर्मीमा मिठा, कषाय स्वाद भएका फलहरू पाउनुहुनेछ।
सम्झनुपर्ने प्रमुख कुरा
१. घाम मनपर्ने बोट
जामुनलाई घाम अत्यन्तै मनपर्छ। राम्रो वृद्धि र फल लाग्न, रुखलाई दिनको कम्तीमा ६ घण्टा सीधा घाम आवश्यक हुन्छ। छायाँ भएको ठाउँ वा भित्री कोठाहरू उपयुक्त हुँदैनन्।
२. माटो सुक्खा हुनुपर्छ
जामुन "भिजेका खुट्टा" मन पराउँदैन। माटो राम्रो सुक्ने किसिमको हुनुपर्छ। पानी थुप्रिने माटोमा जराको सडाइ वा फफूंदी हुन सक्छ। यदि तपाईंको माटो चिसो राख्ने प्रकृतिको छ भने बालुवा वा कोकोपिट मिसाउनुहोस्।
३. गाभिएको बिरुवा प्रयोग गर्नुहोस्
बीउबाट जामुन फलाउन सकिए पनि, फल आउन ८–१० वर्ष लाग्छ। गाभिएको बिरुवाले भने ४–५ वर्षमै फल दिन्छ र तपाईंलाई फलको गुणस्तर तथा रुखको आकार पहिले नै थाहा हुन्छ।
४. धेरै पानी होइन, थोरै पानी
जामुन एक बलियो, सुख्खा सहनसक्ने रुख हो। मनसुनमा प्राकृति वर्षा नै पर्याप्त हुन्छ। केवल सुख्खा परे वा गमलामा भएमा मात्र पानी हाल्नुहोस्। माटो अलिक सुक्न दिई मात्रै पानी हाल्नु राम्रो हुन्छ। धेरै पानीले वृद्धिमा बाधा पुर्याउन सक्छ।
५. फलले दाँत रंगाउँछ, तर फाइदा दिन्छ
जामुनले जिब्रो र हात बैंजनी रंगमा रंगाउँछ, तर स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै उपयोगी छ। यो कम क्यालोरीयुक्त छ तर एन्टिअक्सिडेन्ट, भिटामिन C र फलाममा भरिपूर्ण हुन्छ। रगतमा चिनी नियन्त्रण, पाचन सुधार, रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति बढाउने, र छालाको लागि पनि लाभदायक हुन्छ। तपाईंको घरमै स्वास्थ्यको टोकरी!
रुख मात्र होइन, स्वास्थ्य फलाउनुहोस्
जामुनको रुख रोप्नु भनेको धैर्य र खुसीसँग भविष्य निर्माण गर्नु हो। तत्काल लाभ नदिए पनि, केही वर्षपछि तपाईंको आँगनमा प्रत्यक्ष फलाम, भिटामिन र यादहरू फल्नेछन् (बचपनमा जिब्रो रंगिएको सम्झना आउँछ हैन?). त्यसैले यो मनसुन, केवल पानी हेरेर बस्ने होइन — एउटा विरासत रोपौं। एक रुख, एक फल, एक स्वास्थ्यप्रद बाइट।
Comments
Post a Comment