डायलासिसबाट बच्ने उपाय : मृगौला स्वस्थ राख्ने आहार र जीवनशैली

मानव शरीरमा रहेका दुईवटा साना तर शक्तिशाली अंगहरू हुन् मृगौला (Kidneys)। यी अंगहरूले दैनिक रूपमा हाम्रो रगत शुद्ध गर्ने, शरीरबाट विषालु पदार्थ (toxins) हटाउने, पानी र नुनको सन्तुलन मिलाउने, रगतको दबाब नियन्त्रण गर्ने, रगतमा आवश्यक हर्मोन उत्पादन गर्ने जस्ता महत्वपूर्ण काम गर्छन्।

तर अस्वस्थ जीवनशैली, गलत खानपान, उच्च रक्तचाप (Hypertension), मधुमेह (Diabetes), र अत्यधिक औषधि वा मदिरा सेवनका कारण मृगौला विस्तारै कमजोर हुँदै जान्छ। जब मृगौलाले आफ्नो काम गर्ने क्षमता गुमाउँछ, तब डायलासिस नामक उपचार प्रक्रियामा निर्भर रहनुपर्छ।

डायलासिस जीवन बचाउने उपाय भए पनि, यो महँगो, समय खाने, शारीरिक र मानसिक दुवै हिसाबले थकाउने हुन्छ। त्यसैले, डायलासिसमा पुग्नुपर्ने अवस्थालाई रोक्ने वा ढिलो गर्ने उपायबारे सचेत हुनु अति आवश्यक छ।

मृगौला बिग्रने मुख्य कारणहरू

१. मधुमेह (Diabetes Mellitus)
– लामो समयसम्म रक्तमा चिनी (Sugar)को मात्रा बढ्दा मृगौलाका साना रक्तनलीहरू क्षतिग्रस्त हुन्छन्।

२. उच्च रक्तचाप (Hypertension)
– उच्च प्रेसरले मृगौलाका नलीमा निरन्तर दबाब सिर्जना गर्छ, जसले फिल्टर गर्ने क्षमतामा हानि पुर्‍याउँछ।

३. अस्वस्थ खानपान
– नुन, चिनी, बोसोयुक्त खाना, फास्ट फूड, प्याकेटेज खाना, मदिरा, धुम्रपान आदिले मृगौलामा अतिरिक्त बोझ पार्छ।

४. औषधिको दुरुपयोग
– Painkiller वा NSAIDs जस्ता औषधिको अत्यधिक प्रयोगले मृगौला क्षति पुर्‍याउँछ।

५. जीवनशैली
– लामो समय बसिरहनु, व्यायाम नगर्नु, मोटोपना, तनाव, निद्रा कमी – यी सबैले मृगौला बिग्रने सम्भावना बढाउँछ।

भाग १: के-के बच्नुपर्ने कुरा?

१.१ नुन (Salt / Sodium)

अत्यधिक नुनले शरीरमा पानी अट्काउँछ, जसले रक्तचाप बढाउँछ र मृगौलामा थप दबाब पर्छ।

१.२ चिनी (Sugar)

चिनीले मधुमेह निम्त्याउँछ, जसले मृगौला फेल हुने प्रमुख कारण बन्न सक्छ।

१.३ जङ्क फूड / प्रशोधित खाना

फास्ट फूड, प्याकेटेज स्न्याक्स, तारेको खाना – यी सबैमा नुन, बोसो, रसायन धेरै हुन्छ।

१.४ तनाव (Stress)

तनावले रक्तचाप बढाउँछ, हर्मोन असन्तुलन ल्याउँछ, र मृगौला समस्यालाई चाँडो निम्त्याउँछ।

१.५ लामो समय बस्ने बानी

सधैं कुर्सीमा बस्ने बानीले शरीरमा बोसो बढाउँछ, रक्तचाप र मधुमेह बढाउँछ।

१.६ मदिरा (Alcohol)

अत्यधिक मदिरा सेवनले शरीरमा पानी कमी (Dehydration) ल्याउँछ र मृगौलाको कोशिकामा क्षति पुर्‍याउँछ।

१.७ तारेको खाना र बोसोयुक्त पदार्थ

डीप फ्राई खाना, रातो मासु, प्याकेज फूडमा भएको बोसोले धमनी बन्द गर्छ, मुटु र मृगौला दुवैमा असर गर्छ।

१.८ अत्यधिक प्रोटिन

अत्यधिक मासु वा प्रोटिन सप्लिमेन्टले मृगौलामा बोझ बढाउँछ।

१.९ चीज र डेरी प्रोडक्ट्स

चीजमा नुन र फस्फोरस धेरै हुन्छ, जुन मृगौला कमजोर भएका व्यक्तिका लागि हानिकारक हुन्छ।

भाग २: के-के खानु र गर्नु पर्ने कुरा?

२.१ फाइबरयुक्त खाना

फलफूल, तरकारी, सम्पूर्ण अन्न (whole grains) ले रक्तचाप नियन्त्रण गर्छ, चिनी घटाउँछ, पाचन सुधार्छ।

२.२ नियमित व्यायाम

हल्का हिँडाइ, योगा, दौड, वा जिम – दैनिक व्यायामले तौल नियन्त्रण, प्रेसर घटाउने, रगतमा चिनी घटाउने काम गर्छ।

२.३ फलफूल र तरकारी

– स्याउ, अंगुर, बेरी, सुन्तला, काकडी, फूलकोपी आदि मृगौला–मैत्री हुन्छन्।

२.४ गुणस्तरीय निद्रा

७–८ घण्टा राम्रो निद्राले शरीरलाई पुनर्जीवित गर्छ, प्रेसर र तनाव कम गर्छ।

२.५ बेकिङ सोडा (Baking Soda)

सन्तुलित मात्रामा प्रयोग गर्दा रक्तमा अम्लता (acidity) कम गर्न मद्दत गर्छ। तर चिकित्सकको सल्लाह आवश्यक छ।

२.६ भिटामिन र मिनरल्स

Vitamin D3 + K2 : हड्डी र मुटु स्वास्थ्यका लागि।
Vitamin B समूह : ऊर्जा र स्नायु प्रणालीका लागि।
CoQ10 : शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट जसले मृगौला संरक्षण गर्छ।

२.७ पानी (Hydration)

स्वस्थ मानिसका लागि पर्याप्त पानी (८–१० गिलास) पिउनु मृगौलाको लागि राम्रो हो।

२.८ मूत्रवर्धक (Diuretic) खाना

काकडी, तरबुजा, सेलरी, कागती पानी – यी पदार्थले शरीरबाट अतिरिक्त पानी र नुन निकाल्छ।

२.९ लसुन र रातो प्याज

लसुनले कोलेस्ट्रोल घटाउँछ, प्रेसर कम गर्छ। प्याजमा एन्टिअक्सिडेन्ट हुन्छ।

२.१० बेसार र कालो मरिच

बेसारमा भएको Curcumin ले सुजन (Inflammation) घटाउँछ। मरिचले यसको प्रभाव बढाउँछ।

२.११ प्रोबायोटिक्स

दही, घरमा बनेको अचार, किम्ची जस्ता खानेकुराले आन्द्रा सफा राख्छन् र मृगौलामा बोझ घटाउँछन्।

भाग ३: जीवनशैलीका अतिरिक्त बानीहरू

१. तौल नियन्त्रण : मोटोपनाले मधुमेह र प्रेसर बढाउँछ।
२. रक्तचाप र चिनी नियमित जाँच : समयमै नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
३. धुम्रपान छोड्ने : धुम्रपानले मृगौला रक्तप्रवाह घटाउँछ।
४. औषधि सीमित प्रयोग : विशेषगरी Painkiller।
५. नियमित स्वास्थ्य जाँच : मृगौला समस्या छिट्टै पत्ता लगाउन।

भाग ४: दैनिक जीवनको योजना (Practical Routine)

बिहान : कागती पानी, हल्का योगा, फाइबरयुक्त नास्ता।
दिउँसो : फलफूल, सलाद, सम्पूर्ण अन्न।
बेलुका : हल्का खाना, प्रोटिन मध्यम मात्रामा।
रात : ध्यान वा शान्त गतिविधि, ७–८ घण्टा गुणस्तरीय निद्रा।

निष्कर्ष

मृगौला हाम्रो जीवनका मौन तर महत्त्वपूर्ण नायक हुन्। डायलासिसमा पुग्नु भन्दा पहिले नै सजग रहनु नै सबैभन्दा ठूलो बचाउ हो।
– नुन, चिनी, जङ्क फूड, मदिरा, तनावबाट टाढा रहनुहोस्।
– फाइबरयुक्त खाना, व्यायाम, पर्याप्त पानी, फलफूल, तरकारी, भिटामिनयुक्त खाना खानुहोस्।
– नियमित स्वास्थ्य परीक्षण र स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनुहोस्।

साना परिवर्तनहरूले ठूलो नतिजा दिन्छन्। आजैदेखि सचेत बानीहरू अपनाउनुहोस्, मृगौला जोगाउनुहोस्, र डायलासिसबाट बच्नुहोस्।