महिनावारी बन्द हुने अवस्था: लक्षण, असर र घरेलु प्राकृतिक उपाय

महिनावारी बन्द हुने अवस्था महिलाको जीवनमा आउने एउटा प्राकृतिक प्रक्रिया हो। यसले महिनावारी (periods) स्थायी रूपमा अन्त्य भएको जनाउँछ। सामान्यतया यो अवस्था महिलामा ४५ देखि ५५ वर्षको बीचमा देखिन्छ, तर उमेर व्यक्तिगत रूपमा फरक पर्न सक्छ।

यो कुनै रोग होइन, तर शरीरमा हुने हर्मोनको असन्तुलनका कारण धेरै किसिमका शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक समस्या ल्याउन सक्छ। यी समस्या कम गर्न खानपानमा ध्यान दिनु, घरायसी प्राकृतिक उपाय अपनाउनु, योग र व्यायाम गर्नु धेरै उपयोगी हुन्छ।

महिनावारी बन्द हुने अवस्था के हो?

महिनावारी १२ महिनासम्म लगातार नआएको अवस्था नै महिनावारी बन्द भएको पक्का संकेत हो। यसपछि महिलाको प्रजनन क्षमता अन्त्य हुन्छ।

पेरि–अवस्था (Perimenopause): महिनावारी अनियमित हुन थाल्ने, शरीरमा परिवर्तन आउन थाल्ने समय।
पोस्ट–अवस्था (Postmenopause): महिनावारी पूर्ण रूपमा बन्द भएको पछिको अवस्था।

किन हुन्छ महिनावारी बन्द हुने अवस्था?

१. उमेरसँगै अण्डाशय (Ovary) कमजोर हुनु – अण्डा उत्पादन बन्द हुन्छ, हर्मोन (इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरोन) कम हुन्छ।
२. शल्यक्रिया (Operation): अण्डाशय निकाल्दा अचानक महिनावारी बन्द हुन्छ।
३. क्यान्सरको उपचार (Chemotherapy, Radiation): यस्ता उपचारले चाँडै महिनावारी बन्द गराउँछ।
४. वंशाणुगत असर: आमा वा दिदीमा छिट्टै महिनावारी बन्द भएको भए छोरीमा पनि त्यस्तै हुन सक्छ।

लक्षण

शरीर तात्तिने (Hot flashes)
राति पसिना आउने
मुटुको धड्कन बढ्ने वा अनियमित हुने
कपाल झर्ने, नङ भंगुर हुने
छालामा सुख्खापन, चिलाउने
स्तन दुख्ने
यौन इच्छामा कमी
योनिमा सुख्खापन
हड्डी कमजोर हुने, जोर्नी दुख्ने
पटक–पटक पिसाब लाग्ने वा पिसाबमा जलन
पेट फुल्ने, पाचन समस्या
निद्रा नलाग्ने, थकान
रिस उठ्ने, मुड बदलिने
उदासी वा चिन्ता
तौल बढ्ने वा घट्ने
स्मरणशक्ति कमजोर हुने

स्वास्थ्यमा असर

१. हड्डी: इस्ट्रोजेन घट्दा हड्डी पातलो हुने, osteoporosis बढ्ने।
२. मुटु: उच्च रक्तचाप र मुटु रोगको सम्भावना।
३. छाला र कपाल: छाला पातलो, झुर्री बढ्ने, कपाल झर्ने।
४. मानसिक अवस्था: रिस, तनाव, उदासी, आत्मविश्वास घट्ने।
५. मेटाबोलिज्म: शरीरले बोसो चाँडै पोल्दैन, तौल बढ्छ।

घरेलु प्राकृतिक उपाय

१. खानपान

सोया (Soy, Tofu, दूध): इस्ट्रोजेनजस्तै असर गर्छ, तातोपन र पसिना कम गर्छ।
अलसी (Flaxseed): हर्मोन सन्तुलन, मुटु र पाचनमा फाइदा।
क्याल्सियम र भिटामिन D: दूध, दही, चीज, हरियो तरकारी, बदाम, घामको प्रकाश।
ओमेगा-३: माछा, अखरोट, अलसीको तेल। जोर्नी दुखाइ कम गर्छ।
पूरा अन्न र फलफूल: ओट्स, ब्राउन राइस, केरा, स्याउ, बेरी।

२. जडीबुटी

Black Cohosh: राति पसिना र तातोपन घटाउँछ।
Red Clover: हड्डी मजबुत र हर्मोनमा सन्तुलन।
अश्वगन्धा: निद्रा सुधार्छ, तनाव कम गर्छ।
Ginseng: ऊर्जा बढाउँछ।
हळद (Turmeric): सुजन कम गर्छ, जोर्नी दुखाइमा फाइदा।

३. जीवनशैली

योग र ध्यान: तनाव कम, मुड राम्रो, निद्रा सुधार।
व्यायाम: हिँड्ने, साइकल चलाउने, पौडी खेल्ने, तौल नियन्त्रण।
सुत्ने बानी: निश्चित समयमा सुत्ने, राति कफी वा मसालेदार खाना नखाने।
धेरै पानी पिउने: शरीर ताजा राख्ने, छालामा नमी राख्ने।

४. घरमै गर्न सकिने उपाय

नारिवल तेल: योनिको सुख्खापनमा फाइदा।
अलोभेरा जेल: छालामा लगाउँदा चिलाउने कम हुन्छ।
मेथी बीउ: भिजाएर खाने, हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत।
तिल: हड्डी मजबुत बनाउँछ।
ग्रीन टी: मुटु र पाचनमा फाइदा।
मधु र तातो पानी: पाचन सजिलो, ऊर्जा बढ्ने।

के ध्यान दिने?

नियमित स्वास्थ्य जाँच (रगत, हड्डी, मुटु)
धुम्रपान र मदिरा छोड्ने
तौल नियन्त्रणमा राख्ने
सामाजिक र मानसिक रूपमा सक्रिय रहने

कहिले डाक्टर देख्ने?

अत्यधिक रगत बग्ने
धेरै डिप्रेशन वा चिन्ता हुने
पिसाबमा बारम्बार समस्या
असह्य जोर्नी दुखाइ
अचानक तौल घट्ने

निष्कर्ष

महिनावारी बन्द हुनु महिलाको जीवनको प्राकृतिक चरण हो। यसलाई डराउनुपर्ने कुरा होइन। तर यसले ल्याउने लक्षणलाई बेवास्ता गर्न भने हुँदैन।

सन्तुलित खाना, योग, व्यायाम, घरेलु उपाय (जस्तै सोया, अलसी, मेथी, तिल, ग्रीन टी) र सकारात्मक सोचले यो अवस्था सजिलै पार गर्न सकिन्छ।

महिनावारी बन्द हुनु अन्त्य होइन, नयाँ अध्याय हो। आत्म–हेरचाह र स्वस्थ जीवनशैलीले यसलाई सुनौलो समय बनाउन सकिन्छ।