तर के तपाईंलाई थाहा छ — यी भिटामिनहरू शरीरमा कति समय रहन्छन्? केहीले केवल केही घण्टा काम गर्छन्, भने केहीले महिनौँसम्म शरीरभित्र आफ्नो प्रभाव देखाउँछन्।
आज हामी बुझ्नेछौँ, प्रत्येक भिटामिन शरीरभित्र कति समय रहन्छ, किन त्यसो हुन्छ, र कसरी हामीले आफ्नो आहारलाई सन्तुलनमा राख्न सक्छौँ।
भिटामिन C — २४ घण्टासम्म मात्र टिक्ने
भिटामिन C हाम्रो शरीरको दैनिक सुरक्षाकर्मी हो। यसले रोगप्रतिरोधात्मक प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ, छालाको मर्मत गर्छ, र जटिल संक्रमणबाट बचाउँछ।
तर यसको एक कमजोरी छ — यो शरीरमा २४ घण्टाभन्दा बढी रहँदैन।
कारण के हो भने, यो पानीमा घुल्ने भिटामिन हो। शरीरले आवश्यक मात्रा मात्र लिन्छ, बाँकी पिसाबमार्फत बाहिर निकाल्छ।
त्यसैले दैनिक रूपमा यसलाई पुनः खानु अत्यावश्यक हुन्छ। सुन्तला, कागती, अमला, टमाटर, र सागसब्जीहरू यसको उत्तम स्रोत हुन्।
यदि भिटामिन C को कमी भयो भने, शरीरमा थकान, चिसोपन, घाउ निको हुन ढिलाइ, र मसुँडा सुन्निने जस्ता लक्षण देखा पर्न सक्छन्।
यो भिटामिन यस्तो पाहुना हो, जसले दैनिक आउने र जाने गर्छ, तर उपस्थित हुँदा शरीरको सुरक्षामा अति महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
भिटामिन B12 — महिनौँसम्म बस्ने ऊर्जाको भण्डार
भिटामिन B12 शरीरमा महिनौँदेखि वर्षौँसम्म रहन सक्ने क्षमता राख्छ। यो भिटामिनले रक्तकोष (Red Blood Cells) बनाउन, मस्तिष्कलाई सन्तुलित राख्न, र स्नायुप्रणालीलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्छ।
यो भिटामिन प्रायः जनावरजन्य आहार (मासु, अण्डा, दूध, माछा) बाट पाइन्छ।
शाकाहारीहरूमा यसको कमी हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
B12 को विशेषता भनेको यो लिभरमा भण्डारण हुने हो। जब शरीरलाई आवश्यक पर्छ, त्यसबेला बिस्तारै प्रयोग हुन्छ।
यदि यसको कमी भयो भने मानिस थाक्छ, निन्द्रा घट्छ, ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुन्छ, र कहिलेकाहीँ डिप्रेशन पनि आउँछ।
यो भिटामिन शरीरको दीर्घकालीन साथी हो — ऊर्जा सन्तुलनको संरक्षक।
भिटामिन D — घामको उपहार, महिनौँ टिक्ने शक्ति
भिटामिन D लाई “सूर्यको भिटामिन” भनिन्छ। घामको किरणले छालामा पर्ने बित्तिकै शरीरले यसलाई उत्पादन गर्छ।
यो भिटामिन शरीरमा हप्तादेखि महिनासम्म रहन्छ र चिल्लो ऊतक (fat tissues) मा भण्डारण हुन्छ।
मुख्य काम भनेको क्याल्सियम अवशोषण गर्नु र हड्डीलाई बलियो बनाउनु हो।
तर आजको आधुनिक जीवनशैलीमा धेरैजसो मानिस घाममा कम बस्ने भएकाले यसको कमी हुने समस्या बढ्दैछ। थकान, हड्डी दुखाइ, र मांसपेशी कमजोरी यसको संकेत हुन्।
भिटामिन D शरीरको त्यो शक्ति हो, जसले घाम नहुँदा पनि घामको ऊर्जालाई भित्रबाट बचाइराख्छ।
भिटामिन A — लिभरमा महिनौँसम्म रहने सुरक्षाकवच
भिटामिन A हाम्रो शरीरको दृष्टि, छाला र रोगप्रतिरोध प्रणालीको अभिन्न अंश हो।
यो भिटामिन लिभरमा महिनौँसम्म भण्डारण हुन सक्छ।
पशुजन्य आहार (जस्तै कलेजो, माछाको तेल, अण्डा) बाट रेडिमेड भिटामिन A पाइन्छ, र रंगीन फलफूल–तरकारी (गाजर, कुम्हडा, पालुङो) बाट क्यारोटिनोइड्स पाइन्छ।
जब शरीरलाई चाहिन्छ, लिभरले त्यसलाई सन्तुलित रूपमा निकाल्छ।
तर धेरै सेवन गरेमा विषाक्तता हुन सक्छ — टाउको दुख्ने, वाकवाकी आउने, र छाला सुन्निने।
यसकारण भिटामिन A त्यो साथी हो, जसले लामो समय त साथ दिन्छ तर मापनसहित मात्र खाँदा फाइदा पुर्याउँछ।
भिटामिन K — १ देखि २ दिन टिक्ने रक्तरक्षक
भिटामिन K को काम रक्तको थक्का बनाउने हो, ताकि चोटपटक लाग्दा रगत बग्न नदियोस्।
तर यो भिटामिन शरीरमा केवल १ देखि २ दिन मात्र रहन्छ।
हरियो सागपात, पालुङो, ब्रोक्कोली, र बन्दाकोपी यसका प्रमुख स्रोत हुन्।
आमाशयभित्र रहेका “सफ्ट ब्याक्टेरिया” ले पनि यसलाई थोरै मात्रामा उत्पादन गर्छ।
यो छोटो अवधिको भिटामिन भए पनि जीवनका संवेदनशील क्षणहरूमा अत्यावश्यक हुन्छ। यसलाई तत्काल उद्धारकर्ता भिटामिन पनि भनिन्छ।
फोलेट (भिटामिन B9) — नयाँ जीवनको निर्माता
भिटामिन B9 वा फोलेट शरीरमा केवल केही दिन मात्र रहन्छ, तर यसको योगदान अत्यन्तै गहिरो हुन्छ।
यो DNA बनाउने, नयाँ कोष बन्ने, र गर्भावस्थामा बच्चाको मस्तिष्क तथा मेरुदण्ड विकासमा सहायक हुन्छ।
फोलेट पाउन हरियो साग, फलफूल, सिमी, चना, र अन्नयुक्त परिकार खानुपर्छ।
यदि यसको कमी भयो भने रगतको कमी, कमजोरी, र गर्भवती महिलामा जन्मजात दोष देखिन सक्छ।
यो भिटामिन जीवन सिर्जनाको प्रतीक हो — अल्पकालीन तर अत्यावश्यक।
भिटामिन E — छालाको सौन्दर्यसँग सम्बन्धित संरक्षक
भिटामिन E शरीरमा केही हप्तासम्म रहन्छ।
यो एक शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट हो, जसले कोषहरूलाई फ्री र्याडिकल्सको क्षतिबाट बचाउँछ।
यो भिटामिन नट्स, बदाम, सूर्यमुखी तेल, र बीउहरूमा पाइन्छ।
छाला, कपाल, र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सुन्दर र बलियो बनाउँछ।
तर धेरै सप्लिमेन्ट खाँदा यो भिटामिन K सँग टकराउँछ, त्यसैले सन्तुलनमा सेवन गर्नु जरुरी छ।
भिटामिन E त्यो निःशब्द प्रहरी हो, जसले शरीरलाई बाहिरी प्रदूषण र भित्री नोक्सान दुवैबाट बचाउँछ।
बायोटिन (भिटामिन B7) — २४ देखि ४८ घण्टासम्म टिक्ने सौन्दर्यको भिटामिन
भिटामिन B7 अर्थात् बायोटिन शरीरमा १ देखि २ दिन मात्रै रहन्छ।
तर यसले छाला, कपाल, र नङलाई सुन्दर बनाउन ठूलो योगदान दिन्छ।
यो पनि पानीमा घुल्ने भिटामिन भएकाले शरीरमा भण्डारण हुँदैन।
अण्डा, दाल, नट्स, र पुराना अन्नहरू यसका स्रोत हुन्।
बायोटिनको कमी भएमा नङ फुट्ने, कपाल झर्ने, र छाला सुख्खा हुने समस्या आउँछ।
यसलाई दैनिक सौन्दर्य भिटामिन भनिन्छ — छोटो तर प्रभावकारी।
क्याल्सियम — हड्डीको बल, दैनिक आवश्यकता
क्याल्सियम शरीरमा केवल केही घण्टा मात्र सक्रिय रहन्छ।
तर शरीरले निरन्तर चाहने खनिज यही हो।
हड्डी, दाँत, र मुटुका लागि क्याल्सियम अपरिहार्य हुन्छ।
दूध, दही, चीज, सागपात र माछामा यसको मात्रा प्रशस्त पाइन्छ।
यदि क्याल्सियम कमी भयो भने शरीरले हड्डीबाट नै निकाल्न थाल्छ, जसले दीर्घकालीन समस्या (जस्तै हड्डी कमजोर हुने) निम्त्याउँछ।
क्याल्सियमलाई दैनिक रुपमा लिनु भनेको शरीरलाई बल र संरचना दिने सिँढी बनाउनु हो।
म्याग्नेसियम — २४ देखि ४८ घण्टासम्म टिक्ने सन्तुलनकर्ता
म्याग्नेसियम शरीरको सन्तुलन र समन्वयको खनिज हो।
यो २४–४८ घण्टा भित्रै प्रयोग हुन्छ र ३०० भन्दा बढी जैविक प्रतिक्रियाहरूमा सामेल हुन्छ — जस्तै मांसपेशी सञ्चालन, तन्त्रिका सन्देश, र ऊर्जा उत्पादन।
यो नट्स, दाल, अन्न, चकलेट, र हरियो सागमा पाइन्छ।
तनाव, चिया–कफी, र प्रशोधित खाना खाँदा म्याग्नेसियम घट्ने गर्छ।
कमी भएमा निद्रा नलाग्ने, घाँटी टनकिने, वा मन अशान्त हुने समस्या देखिन्छ।
यो शरीरको शान्त नियन्त्रक हो — चुपचाप सबै संयन्त्रहरूलाई सन्तुलित राख्ने।
सन्तुलनको सन्देश — शरीरलाई बुझ्नु नै स्वास्थ्य हो
यी सबै भिटामिनहरूको अवधि बुझ्दा एउटा कुरा स्पष्ट हुन्छ —
शरीरले कहिलेकाहीँ दीर्घकालीन भण्डारण गर्छ, कहिले दैनिक नवीकरण।
पानीमा घुल्ने भिटामिनहरू (जस्तै C, B समूह) दैनिक आवश्यक हुन्छन्,
जबकि चिल्लोमा घुल्ने भिटामिनहरू (A, D, E, K) लामो समयसम्म टिक्छन्।
अत्यधिक सप्लिमेन्टले पनि हानि गर्न सक्छ, त्यसैले सन्तुलित आहार नै दीर्घकालीन स्वास्थ्यको मूल मन्त्र हो।
निष्कर्ष — शरीरलाई माया गर्ने बाटो
भिटामिनहरू केवल पोषण होइनन्, ती जीवनका समय-सूचक घडीहरू हुन्।
कसैले दिनभर काम गर्छ, कसैले महिनौँ। तर सबैले आफ्नो भूमिका समान रूपमा निभाउँछन्।
यदि हामीले शरीरलाई सन्तुलित, ताजा र प्राकृतिक आहार दिन सक्यौँ भने —
शरीर आफैंले सन्तुलन बनाइरहन्छ।
भिटामिन C ले दैनिकी सम्झाउँछ,
B12 ले धैर्य सिखाउँछ,
D ले सूर्यको उज्यालो भित्र ल्याउँछ,
A ले दृष्टि र सुरक्षा दिन्छ,
र म्याग्नेसियमले हरेक क्रियालाई संगीतमा बदलिदिन्छ।
भिटामिनहरूको आयु बुझ्नु भनेको स्वास्थ्यको तालमेल बुझ्नु हो।
💊 के तपाईंलाई थाहा छ?
कसैले २४ घण्टा मात्र टिक्छ, कसैले महिनौँसम्म!
जान्नुहोस् भिटामिनहरू शरीरमा कति समय रहन्छन् र किन सन्तुलित आहार अत्यावश्यक छ 🌿
#VitaminFacts #HealthyLife #NepaliHealth #NutritionTips#स्वास्थ्य #भिटामिन #पोषण #नेपालीब्लग #VitaminC #VitaminD #VitaminB12 #Calcium #Magnesium #WellnessNepal #NutritionBalance
https://www.quickgyan.xyz/2025/10/blog-post_19.html
.jpg)
