यस रोगले शरीरको क्रियाशीलता ढिलो पार्छ, जसले गर्दा थकान, तौल बढ्नु, छालामा सुख्खा, कब्जियत, र उदासीनता जस्ता समस्या देखिन्छन्। तर राम्रो कुरा के छ भने, केही पोषक तत्वले भरिएका खानेकुरा र घरेलु उपायले यसलाई धेरै हदसम्म नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
🧠 हाइपोथायराइडिज्म के हो?
थाइराइड ग्रन्थीले मुख्य रूपमा दुई प्रकारका हार्मोन बनाउँछ — T3 (ट्रायआयोडोथायरोनिन) र T4 (थाय्रोक्सिन)। यी हार्मोनले शरीरको ऊर्जा र मेटाबोलिज्म नियन्त्रण गर्छन्। जब शरीरमा आयोडिन, सेलेनियम, वा अन्य पोषक तत्वको कमी हुन्छ वा प्रतिरक्षा प्रणालीले थाइराइडलाई आक्रमण गर्छ (Hashimoto’s Thyroiditis), तब हार्मोनको उत्पादन घट्छ।
⚠️ मुख्य लक्षणहरू:
- अत्यधिक थकान र कमजोरी
- अनावश्यक तौल वृद्धि
- कपाल झर्ने वा पातलो हुने
- छाला सुख्खा र फाट्ने
- कब्जियत
- चिसो सहन नसक्ने
- उदासीनता वा तनाव
यी लक्षण देखिएमा रक्त परीक्षण गरेर T3, T4, र TSH स्तर जाँच गर्नुपर्छ।
🥗 हाइपोथायराइडिज्मका लागि उत्तम खानेकुरा
1. Seaweed (समुद्री साग) – आयोडिनको स्रोत
समुद्री साग (जस्तै केल्प, नोरी, वा वाकामे) आयोडिनको उत्कृष्ट स्रोत हो। आयोडिन थाइराइड हार्मोन बनाउन अत्यावश्यक हुन्छ। यसको कमीले गोइटर वा हार्मोन असन्तुलन उत्पन्न गर्न सक्छ।
फाइदा:
- थाइराइड हार्मोन उत्पादनमा सहयोग
- मेटाबोलिज्म सुधार
- मस्तिष्क र स्नायुलाई समर्थन
कसरी प्रयोग गर्ने:
- सुकाएको सीवीडलाई सूप वा सलादमा हाल्न सकिन्छ।
- सुसि रोलमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
- धेरै मात्रामा प्रयोग नगर्नुहोस्, अत्यधिक आयोडिनले पनि हानी गर्न सक्छ।
2. Brazil Nuts (ब्राजिल नट्स) – सेलेनियमको शक्ति
ब्राजिल नट्समा सेलेनियम अत्यधिक मात्रामा पाइन्छ। यो मिनरलले T4 लाई सक्रिय T3 मा परिवर्तन गर्न मद्दत गर्छ र थाइराइडलाई सुन्निने वा क्षति हुनबाट जोगाउँछ।
फाइदा:
- थाइराइड मेटाबोलिज्म सुधार
- सूजन घटाउँछ
- प्रतिरक्षा प्रणाली बलियो बनाउँछ
कसरी प्रयोग गर्ने:
- दैनिक २–३ वटा ब्राजिल नट्स खानु पर्याप्त हुन्छ।
- स्मूथी वा ओट्समा मिसाएर खान सकिन्छ।
3. Spinach (पालुङो) – फलाम र म्याग्नेसियमको स्रोत
पालुङोमा फलाम र म्याग्नेसियम प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ, जसले शरीरमा अक्सिजन पुर्याउन र हार्मोन सक्रिय गर्न मद्दत गर्छ।
फाइदा:
- थकान र रक्तअल्पता घटाउँछ
- मेटाबोलिज्म सुधार गर्छ
- मांसपेशी र स्नायु स्वास्थ्यका लागि लाभदायक
कसरी प्रयोग गर्ने:
- काँचो पालुङो सलाद वा स्मूथीमा प्रयोग गर्नुहोस्।
- हल्का भुटेर वा उमालेर खान सकिन्छ।
4. Lentils (दाल) – फोलेट र प्रोटिनले भरिपूर्ण
दालमा फोलेट, फलाम, र फाइबर प्रशस्त पाइन्छ। यी तत्वहरूले हार्मोन सन्तुलन र पाचन प्रणालीलाई सुदृढ बनाउँछन्।
फाइदा:
- हार्मोन उत्पादनमा सहयोग
- रक्त निर्माणमा सहयोग
- कब्जियत कम गर्छ
कसरी प्रयोग गर्ने:
- दाललाई सूप, करि, वा सलादमा प्रयोग गर्नुहोस्।
- ब्राउन राइस वा क्विनोआसँग मिसाएर पूर्ण आहार बनाउन सकिन्छ।
5. Pomegranate (अनार) – एन्टिअक्सिडेन्टको राजा
अनारमा एन्टिअक्सिडेन्ट भरपूर पाइन्छ, जसले फ्री र्याडिकल्सका कारण हुने थाइराइड क्षति घटाउँछ।
फाइदा:
- थाइराइड ग्रन्थीलाई क्षतिबाट जोगाउँछ
- छाला र कपालको स्वास्थ्य सुधार गर्छ
- रक्त परिसंचनमा सुधार ल्याउँछ
कसरी प्रयोग गर्ने:
- दैनिक एक गिलास अनारको जुस पिउनुहोस्।
- अनारका दाना सलाद वा दहीमा मिसाएर खान सकिन्छ।
6. Quinoa (क्विनोआ) – ग्लुटेन-फ्री प्रोटिन
क्विनोआ एक पूर्ण प्रोटिन हो जसमा नौवटा आवश्यक एमिनो एसिड हुन्छन्। ग्लुटेन-फ्री भएकाले यसले हाशिमोटो रोग भएका व्यक्तिका लागि उपयुक्त आहार प्रदान गर्छ।
फाइदा:
- शरीरमा ऊर्जा बढाउँछ
- मांसपेशी मर्मतमा सहयोग
- ग्लुटेन-फ्री र थाइराइडमैत्री
कसरी प्रयोग गर्ने:
- चामलको सट्टा क्विनोआ पकाएर खानुहोस्।
- सलाद वा नास्तामा प्रयोग गर्नुहोस्।
🏡 घरेलु उपायहरू (Home Remedies for Hypothyroidism)
औषधिसँगै केही घरेलु उपायहरूले पनि थाइराइड सन्तुलन राख्न ठूलो सहयोग पुर्याउँछन्। यी उपायहरू प्राकृतिक, सजिलो र सुरक्षित हुन्छन्।
🌴 1. Coconut Oil (नरिवल तेल)
नरिवल तेलमा मिडियम चेन फ्याटी एसिड (MCFA) हुन्छ, जसले मेटाबोलिज्म बढाउँछ र ऊर्जा स्तर सुधार गर्छ।
कसरी प्रयोग गर्ने:
- बिहान खाली पेट १ चम्चा भर्जिन कोकोनट तेल तातो पानीमा मिसाएर पिउनुहोस्।
- खाना पकाउँदा सामान्य तेलको सट्टा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
🍋 2. Lemon Water (कागती पानी)
कागती पानीले शरीर सफा गर्न र कलेजो (liver) लाई सक्रिय राख्न मद्दत गर्छ। यसले T4 लाई T3 मा रूपान्तरण गर्न सहयोग गर्छ।
कसरी प्रयोग गर्ने:
- आधा कागतीको रस तातो पानीमा मिसाएर बिहान खाली पेट पिउनुहोस्।
🧘♀️ 3. Yoga र Exercise
योग र व्यायामले थाइराइड ग्रन्थीमा रक्त प्रवाह बढाउँछ र तनाव घटाउँछ।
उपयुक्त योगासनहरू:
- सर्वाङ्गासन (Shoulder Stand)
- मत्स्यासन (Fish Pose)
- भुजङ्गासन (Cobra Pose)
- सेतु बन्धासन (Bridge Pose)
नियमित अभ्यासले शरीरको ऊर्जा र हार्मोन सन्तुलन सुधार गर्छ।
🍎 4. Apple Cider Vinegar (ACV)
ACV ले शरीरको pH स्तर सन्तुलित गर्छ, सूजन घटाउँछ र तौल नियन्त्रणमा मद्दत गर्छ।
कसरी प्रयोग गर्ने:
- १ चम्चा ACV तातो पानीमा मिसाएर खाना अघि पिउनुहोस्।
- स्वादका लागि थोरै मह मिसाउन सकिन्छ।
🧂 5. Iodized Salt (आयोडिन भएको नुन)
थाइराइडको मुख्य पोषक आयोडिन भएकाले हरेक दिन आयोडिनयुक्त नुन प्रयोग गर्नुपर्छ। तर धेरै नुन प्रयोग नगर्नुहोस्।
🍠 6. Sweet Potatoes र Carrots
यी दुबैमा Vitamin A प्रशस्त पाइन्छ, जसले हार्मोन सन्तुलन र प्रतिरक्षा प्रणाली बलियो बनाउँछ।
कसरी प्रयोग गर्ने:
- उबालेको वा पोलिएको स्याउरु आलु खान सकिन्छ।
- गाजरको रस नियमित रूपमा पिउनुहोस्।
🌿 7. Ashwagandha (अश्वगन्धा)
अश्वगन्धा आयुर्वेदमा प्रसिद्ध औषधि हो जसले थाइराइड हार्मोन सन्तुलित राख्छ र तनाव (cortisol) घटाउँछ।
कसरी प्रयोग गर्ने:
- राति तातो दूधमा आधा चम्चा अश्वगन्धा पाउडर मिसाएर पिउनुहोस्।
- चिकित्सकको सल्लाह अनुसार प्रयोग गर्नुहोस्।
💧 8. पानी प्रशस्त पिउनुहोस्
पानीले शरीरको विषाक्त पदार्थ हटाउँछ र मेटाबोलिज्मलाई सक्रिय राख्छ।
सल्लाह: दैनिक कम्तीमा ८ गिलास पानी पिउनुहोस्।
🍽️ आहार र जीवनशैलीका सल्लाहहरू
- सानो सानो मात्रामा दिनभरि खानुहोस्।
- प्रशोधित र बोसोयुक्त खाना टार्नुहोस्।
- कच्चा बन्दागोभी, काउली, र सोया अत्यधिक नगर्नुहोस्।
- घामको किरणबाट Vitamin D लिनुहोस्।
- ७–८ घण्टा निद्रा लिनुहोस्।
- मदिरा र धूम्रपान टार्नुहोस्।
❌ बच्नुपर्ने खानेकुरा
- कच्चा क्रुसिफेरस तरकारी (बन्दागोभी, काउली, ब्रोक्कोली)
- अत्यधिक सोया उत्पाद
- ग्लुटेनयुक्त खाना (Hashimoto रोगीका लागि)
- प्रशोधित चिनी र तेल
- अत्यधिक क्याफिन
🌸 निष्कर्ष
हाइपोथायराइडिज्मलाई केवल औषधिबाट होइन, सन्तुलित आहार र जीवनशैलीबाट पनि नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
Seaweed, Brazil Nuts, Spinach, Lentils, Pomegranate, र Quinoa जस्ता खानेकुराले थाइराइडलाई आवश्यक पोषक दिन्छन्।
त्यससँगै Coconut Oil, Lemon Water, Yoga, Apple Cider Vinegar, र Ashwagandha जस्ता घरेलु उपायले हार्मोन सन्तुलनमा सहयोग पुर्याउँछ।
नियमित अभ्यास, राम्रो निद्रा, र स्वस्थ सोचले तपाईंलाई ऊर्जा, आत्मविश्वास र शरीरको सन्तुलन पुनः प्राप्त गर्न मद्दत गर्नेछ।