💩 तपाईंको दिसा सामान्य छ कि छैन? — ब्रिस्टल स्टुल चार्टको पुरा जानकारी

हामीमध्ये धेरैले दिसा (poop) को बारेमा कुरा गर्न रुचाउँदैनौं, तर वास्तवमा तपाईंको दिसाले तपाईंको स्वास्थ्यको अवस्था धेरै कुरा बताउँछ। दिसाको रङ, आकार, बनावट, र गन्ध जस्ता कुराहरूले तपाईंको पाचन प्रणाली कति राम्रोसँग काम गरिरहेको छ भनेर जनाउँछ।

चिकित्सकहरूले प्रायः दिसाको अवस्था बुझ्नका लागि Bristol Stool Chart नामक एउटा मापन तालिका प्रयोग गर्छन्। यस चार्टमा दिसालाई ७ प्रकारमा वर्गीकरण गरिएको छ — कडा दिसादेखि लिएर पानीजस्तो पातलो दिसासम्म।

यो लेखमा हामी हरेक प्रकारको दिसा के जनाउँछ, किन यस्तो हुन्छ, र कसरी सामान्य पाचन स्वास्थ्य कायम राख्ने भन्ने बारे विस्तृत रूपमा बुझ्नेछौं।

ब्रिस्टल स्टुल चार्ट भनेको के हो?

ब्रिस्टल स्टुल चार्ट सन् १९९० तिर डाक्टर केन हिटन (Dr. Ken Heaton) ले युनिभर्सिटी अफ ब्रिस्टल, इङ्ग्ल्यान्डमा विकास गरेका थिए।
यो एउटा सामान्य स्वास्थ्य मापन उपकरण हो जसले दिसाको आकार र बनावटका आधारमा सात किसिममा वर्गीकरण गर्छ।

दिसा कस्तो देखिन्छ भन्ने कुरा तपाईंको आन्द्राभित्र (colon) खाना कति समय रह्यो भन्ने कुरासँग सम्बन्धित हुन्छ।
यदि दिसा धेरै समय रह्यो भने पानी सुक्छ र कडा बन्छ, यदि छिटो निस्कियो भने पानी नअवशोषित भएर पातलो बन्छ।

आदर्श रूपले Type 3 र Type 4 दिसा “सामान्य” मानिन्छ — न धेरै कडा न धेरै पातलो, सजिलै निस्किने, र सुगम।

किन दिसा हेर्नुपर्छ?

दिसा तपाईंको शरीरले खानाबाट आवश्यक पोषक तत्व र पानी सोसिसकेपछि बाँकी बचेको फोहोर पदार्थ हो।
सामान्य दिसा यस्तो हुनुपर्छ:

मध्यम खैरो रङको
सजिलोसँग निस्कने
सौच गर्दा दुखाइ नहुने
हल्का नरम र आकारमा स्थिर

यदि दिसा बारम्बार कडा, पातलो, वा असामान्य देखिन्छ भने, त्यो पाचन समस्याको संकेत हुन सक्छ।

दिसाका ७ प्रकारहरू — ब्रिस्टल स्टुल चार्ट अनुसार

अब हेऔं, दिसाका ७ प्रकार के हुन् र ती प्रत्येकले के जनाउँछन्।

🟤 Type 1: साना कडा टुक्रा (जस्तो कि दाना वा नट्स)

अवस्था: कब्जियत (Constipation)

अर्थ:
यो प्रकारको दिसा कडा, सुक्खा र स–साना टुक्रामा हुन्छ। यस्तो दिसा हुँदा दिसा निकाल्न गाह्रो हुन्छ र प्रायः पेट दुख्ने वा फुल्ने हुन्छ।

मुख्य कारणहरू:

कम फाइबर भएको आहार
पानी कम पिउनु
लामो समयसम्म दिसा रोक्नु
शारीरिक निष्क्रियता
केही औषधिहरू (जस्तै आयरन सप्लिमेन्ट वा पेनकिलर)

के गर्ने:

प्रशस्त पानी पिउनु (दैनिक कम्तीमा २–३ लिटर)
फलफूल, सागसब्जी, र अन्नको फाइबरयुक्त आहार लिनु
नियमित व्यायाम गर्नु
दिसा रोक्ने बानी त्याग्नु
यदि चाहियो भने प्राकृतिक मल बृद्धिकारक (जस्तै आलुबखडा, अलसीको बीउ) प्रयोग गर्नु

🟤 Type 2: ससज जस्तो तर गाठा भएको दिसा

अवस्था: हल्का कब्जियत

अर्थ:
यो पनि कब्जियतको रूप हो तर Type 1 भन्दा थोरै नरम। दिसा निस्कन्छ तर थोरै दुख्छ।

मुख्य कारणहरू:

पानी वा फाइबरको कमी
अनियमित खानपान
तनाव वा चिन्ता
शरीरमा गति कम हुनु

के गर्ने:

पानी र फाइबरको मात्रा बढाउनु
नियमित समयमा खाना खानु
सौचालयको नियमित बानी बसाल्नु
ध्यान वा योग गर्न सक्नुहुन्छ

🟤 Type 3: ससज आकार, सतहमा हल्का चिरा

अवस्था: सामान्य (Normal)

अर्थ:
यो प्रकार स्वस्थ दिसा हो। सजिलै निस्किन्छ, न धेरै कडा न नरम। सतहमा हल्का चिरा देखिनु सामान्य हो।

के गर्ने:

हालको खानपान र पानीको मात्रा कायम राख्नु
व्यायाम निरन्तर गर्नु
तनाव घटाउने प्रयास गर्नु

🟤 Type 4: ससज आकार, मुलायम र चिक्नो

अवस्था: आदर्श दिसा (Perfect Poop)

अर्थ:
यो सबैभन्दा राम्रो प्रकारको दिसा हो। सहजै निस्कन्छ, कुनै पीडा वा गन्ध बढी हुँदैन।

के गर्ने:

संतुलित आहार र पानी निरन्तर पिउनु
नियमित गतिविधि र स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु

🟤 Type 5: नरम टुक्रा तर स्पष्ट किनारा भएको

अवस्था: हल्का पातलो दिसा (Mild Diarrhea)

अर्थ:
यो अवस्थामा दिसा अलिक छिटो निस्कन्छ, कहिलेकाहीँ खानपान परिवर्तनले यस्तो हुन्छ।

मुख्य कारणहरू:

खाना परिवर्तन
सानो एलर्जी वा पेटको जलन
तनाव
अत्यधिक कफी वा चिया

के गर्ने:

पखाला रोक्ने खाना (केरा, भात, सेव, टोस्ट आदि) लिनु
पानी प्रशस्त पिउनु
केही दिन मसालेदार खाना र कफीबाट टाढा रहनु

🟤 Type 6: नरम र भुरभुरा दिसा, किनार असमान

अवस्था: पखाला (Diarrhea)

अर्थ:
यो प्रकारको दिसा सामान्यभन्दा धेरै छिटो निस्कन्छ। शरीरले पानी सोस्न नपाएर दिसा मुलायम वा भिजेको हुन्छ।

मुख्य कारणहरू:

पेटको संक्रमण
खाना विषाक्तता
तनाव वा मानसिक दबाब
औषधिको असर (एन्टिबायोटिक आदि)

के गर्ने:

ओरल हाइड्रेशन सोल्युसन वा नुनपानी पिउनु
हल्का, नुनिलो र तेलरहित खाना खानु
आराम गर्नु
दुई दिनभन्दा बढी रह्यो भने डाक्टरलाई देखाउनु

🟤 Type 7: पानीजस्तो दिसा, ठोस भाग छैन

अवस्था: गम्भीर पखाला

अर्थ:
यो पूर्ण रूपमा पातलो र पानीजस्तो हुन्छ। यस्तो अवस्थामा शरीरबाट पानी र नुनको मात्रा घट्छ, जसले डिहाइड्रेशन ल्याउँछ।

मुख्य कारणहरू:

भाइरस वा ब्याक्टेरिया संक्रमण
दूषित पानी वा खाना
एन्टिबायोटिकको अत्यधिक प्रयोग
खाना एलर्जी

के गर्ने:

लगातार पानी र ORS पिउनु
केही घण्टा ठोस खाना नखानु
यदि ज्वरो, रगत वा कमजोरी छ भने तुरुन्त अस्पताल जानु

दिसा परिवर्तनका कारणहरू

दिसा हरेक दिन फरक देखिन सक्छ। केही सामान्य कारणहरू:

खानपान: फाइबर, बोसो, र पानीको मात्रा
पानीको मात्रा: कम पानीले दिसा सुकाउँछ
शारीरिक गतिविधि: व्यायामले आन्द्रा सक्रिय राख्छ
तनाव: दिमाग र पेटबीच सीधा सम्बन्ध छ
औषधि: एन्टिबायोटिक वा आयरन सप्लिमेन्टले असर पार्न सक्छ
ग्युट हेल्थ (Gut Health): शरीरभित्रका ब्याक्टेरियाको सन्तुलन

कहिले डाक्टरलाई देखाउने?

यदि निम्न लक्षणहरू लगातार देखिन्छ भने तुरुन्त चिकित्सकको सल्लाह लिनुहोस्:

लगातार कडा वा पातलो दिसा
दिसामा रगत देखिनु
पेट दुख्ने वा फुल्ने
अचानक तौल घट्नु
म्युकस देखिनु

यी लक्षणहरूले IBS (Irritable Bowel Syndrome), IBD, वा अन्य पाचन समस्या जनाउन सक्छन्।

दिसा सामान्य राख्ने उपायहरू

फाइबरयुक्त खाना खानु: फलफूल, सागसब्जी, पुरा अन्न
प्रशस्त पानी पिउनु
नियमित व्यायाम गर्नु
दिसा रोक्ने बानी त्याग्नु
प्रोबायोटिक खानु (जस्तै दही, गुँद्रुक)
तनाव घटाउने अभ्यास गर्नु
प्रोससेड खाना र चिनी कम गर्नु

दिसाको रङले पनि स्वास्थ्य बताउँछ

खैरो: सामान्य
हरियो: छिटो पाचन वा हरियो साग धेरै
पहेंलो: बोसो नपच्दा
कालो: रगत वा आयरन औषधिको असर
रातो: तलतिरको आन्द्रामा रक्तस्राव

निष्कर्ष

दिसा तपाईंको शरीरको सन्देशवाहक हो।
यदि तपाईंको दिसा Type 3 वा Type 4 जस्तो छ भने तपाईंको पाचन प्रणाली सामान्य छ।
यदि Type 1 वा Type 2 छ भने फाइबर र पानी बढाउनुहोस्।
यदि Type 5–7 छ भने शरीरलाई आराम र तरल पदार्थ दिनुहोस्।

दैनिक जीवनमा दिसा परिवर्तन सामान्य हुन्छ, तर लगातार समस्या भयो भने बेवास्ता नगर्नुहोस्।
स्वस्थ पाचन स्वास्थ्यले तपाईंको शरीर, मस्तिष्क, र ऊर्जा सबैमा सुधार ल्याउँछ।

त्यसैले, अर्को पटक दिसा हुँदा अलिक ध्यान दिनुहोस् — तपाईंको दिसाले तपाईंको स्वास्थ्यको रहस्य फुकाउँछ! 💩