🧅 प्याजको रस र आँखा स्वास्थ्य: फाइदा, सावधानी र घरेलु उपचार

🌟

हाम्रो भान्सामा दैनिक रूपमा प्रयोग हुने प्याज (Onion) केवल स्वादका लागि मात्र होइन, स्वास्थ्यका लागि पनि निकै लाभदायी हुन्छ। यसको रसमा यस्ता तत्वहरू पाइन्छन् जसले हाम्रो शरीरको विभिन्न अंगहरूलाई सन्तुलित राख्न मद्दत गर्छ। विशेष गरी, पुरानो समयमा आँखा सम्बन्धी समस्याहरूमा पनि प्याजको रस प्रयोग गर्ने परम्परा रहँदै आएको छ।

तर, आधुनिक विज्ञानका दृष्टिले यो विषय विवादास्पद छ — केहीले यसको फाइदा बताउँछन्, केहीले जोखिम देखाउँछन्। त्यसैले आज हामी बुझ्नेछौं कि प्याजको रस आँखाका लागि वास्तवमै उपयोगी हो वा हानिकारक?

👁️ आँखाको संरचना बुझौँ

चित्रमा देखिएझैं, हाम्रो आँखामा विभिन्न भागहरू हुन्छन् —

Iris (आइरिस) – आँखाको रंग दिने भाग।
Sclera (सेतो भाग) – आँखाको बाहिरी सेतो सतह।
Lacrimal gland – आँसु उत्पादन गर्ने ग्रन्थि।
Lacrimal sac र ducts – आँसुका नलीहरू जसले आँखाबाट नमी बनाइराख्छ।

यी अंगहरू मिलेर आँखालाई धुलो, ब्याक्टेरिया र सुख्खापनबाट जोगाउँछन्। तर जब यी नलीहरूमा संक्रमण, सुजन वा नमीको अभाव हुन्छ, तब ड्राइ आइ, इन्फेक्शन, र जलन जस्ता समस्या देखापर्छन्।

🧪 प्याजमा पाइने पोषक तत्वहरू

प्याज केवल स्वादका लागि मात्र होइन, औषधीय गुणका कारण पनि प्रसिद्ध छ। यसमा निम्न पोषक तत्व पाइन्छ:

सल्फर यौगिक (Sulfur compounds): ब्याक्टेरिया र फङ्गस मार्ने प्राकृतिक तत्व।
फ्लाभोनोइड (Flavonoids): सूजन घटाउने र एन्टिअक्सिडेन्ट गुण।
भिटामिन C: रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति बढाउने।
क्वेर्सेटिन (Quercetin): आँखाको कोषहरूलाई नोक्सानीबाट जोगाउने एण्टिअक्सिडेन्ट।

यी तत्वहरूले शरीरमा सूजन घटाउन, संक्रमण रोक्न र टिश्यु पुनःनिर्माणमा सहयोग गर्छन्।

💧 आँखामा प्याजको रस लगाउँदा के हुन्छ?

जब हामी प्याज काट्छौं, त्यसमा रहेको सल्फर ग्यास (Syn-propanethial-S-oxide) नाक र आँखासम्म पुग्छ, जसले आँसु ल्याउँछ। यही ग्यास आँखाको Lacrimal gland लाई सक्रिय बनाउँछ र आँसु उत्पादन बढाउँछ।

यसैले पुरानो समयमा मानिसहरूले प्याजको रसलाई ड्राइ आइ (Dry Eye) वा आँखा सुख्खिने समस्यामा घरेलु उपायको रूपमा प्रयोग गर्थे।

तर प्रत्यक्ष रूपमा प्याजको रस आँखामा हाल्नु खतरनाक पनि हुन सक्छ।

⚠️ आँखामा प्याजको रस हाल्दा हुने सम्भावित हानि

जलन र डाबर (Burning Sensation): प्याजमा रहेको सल्फर कम्पाउन्ड आँखाको कोमल सतहमा जलन गराउँछ।
संक्रमणको जोखिम: प्याजको रस स्टेराइल हुँदैन, जसले ब्याक्टेरिया आँखामा पुर्‍याउन सक्छ।
एलर्जी वा रातोपन: संवेदनशील छालामा रातोपन, सुजन वा खुजली हुन सक्छ।
कॉर्निया क्षति: लामो समयसम्म प्रयोग गर्दा आँखाको पारदर्शी भागमा चोट वा धुम्मिने समस्या हुन सक्छ।

त्यसैले, आँखामा प्रत्यक्ष प्याजको रस हाल्नु चिकित्सकीय रूपमा सिफारिस गरिँदैन।

🌿 तर, प्याजको रस कसरी उपयोगी हुन सक्छ?

प्याजको रस आँखामा नहालेर पनि अप्रत्यक्ष रूपमा आँखाको स्वास्थ्यमा फाइदा पुर्‍याउन सक्छ। यसरी:

खानामा प्रयोग गरेर:
प्याज नियमित रूपमा खानाले शरीरमा भिटामिन C र फ्लाभोनोइडको मात्रा बढ्छ, जसले आँखाका कोषहरूलाई अक्सिडेटिभ क्षतिबाट जोगाउँछ।
रस पिएर:
बिहान खाली पेट सानो चम्चा प्याजको रस (मधु मिसाएर) सेवन गर्दा रगतको शुद्धता बढ्छ, जसले आँखामा अक्सिजन र पोषण पुर्‍याउन मद्दत गर्छ।
सकिन केयरको रूपमा:
प्याजको रसले छालाको सुजन घटाउँछ र डार्क सर्कल घटाउनेमा पनि सहयोग पुर्‍याउँछ।

🧴 घरेलु उपाय: आँखाको लागि सुरक्षित विकल्पहरू

यदि तपाईंलाई आँखामा जलन, सुख्खापन वा कमजोर दृष्टि समस्या छ भने, यी प्राकृतिक उपायहरू धेरै सुरक्षित छन्:

गुलाबजल (Rose Water): आँखा सफा गर्न र नमी कायम राख्न उपयोगी।
काक्रोको रस: आँखा सुस्त पार्न र सुजन घटाउन मद्दत गर्छ।
एलोभेरा जेल: एन्टिअक्सिडेन्ट गुणले आँखाको वरिपरिको छालालाई ताजा बनाउँछ।
ठंडा कम्प्रेस: आँखामा थकान वा जलन हुँदा चिसो कपडा राख्नु राम्रो।

यी उपायहरू चिकित्सकको सल्लाहमा प्रयोग गर्दा सुरक्षित र प्रभावकारी हुन्छन्।

🩺 विशेष सावधानीहरू

कहिल्यै पनि प्याजको रस प्रत्यक्ष आँखामा नहाल्नुहोस्।
यदि आँखामा प्याजको रस गल्तीले पर्‍यो भने, तुरुन्त सफा पानीले राम्ररी धुनुहोस्।
लगातार जलन, रातोपन वा दृष्टि धमिलो भएमा तुरुन्त नेत्र चिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुहोस्।
आँखा अत्यन्त संवेदनशील अंग हो, त्यसैले घरका “नुस्खा” प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ।

🍽️ आँखाको स्वास्थ्यका लागि के खानु राम्रो?

प्याजसँगै अन्य यस्ता खानेकुरा पनि छन् जसले दृष्टि मजबुत बनाउँछन्:

गाजर: भिटामिन A को प्रमुख स्रोत।
पालुंगो साग: ल्युटिन र जियाजान्थिनले आँखालाई अल्ट्राभायोलेट किरणबाट जोगाउँछ।
अण्डा: प्रोटिन र जिंकले दृष्टि स्पष्ट राख्छ।
सुन्तला र कागती: भिटामिन C ले आँखा सुजन घटाउँछ।

यी खाद्य पदार्थहरू नियमित सेवन गर्दा आँखाको समग्र स्वास्थ्यमा सुधार आउँछ।

🌺 आधुनिक विज्ञान के भन्छ?

आधुनिक नेत्र चिकित्सकहरूका अनुसार, प्याजले आँखा “सफा बनाउँछ” भन्ने धारणा वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित छैन।
प्याजले आँसु ल्याउँछ, तर त्यो इरिटेशन (जलन) का कारण हो, उपचार होइन।

तर, प्याजमा रहेका क्वेर्सेटिन र एन्टिअक्सिडेन्ट तत्वहरूले आँखा सम्बन्धी रोगहरू (जस्तै मोतिबिन्दु वा म्याकुलर डिजेनेरेशन) हुनबाट बचाउन मद्दत गर्न सक्छन् — तर त्यो आहारको रूपमा सेवन गर्दा मात्र।

🧘 आँखा स्वस्थ राख्ने सरल उपायहरू

हरेक २० मिनेटमा कम्प्युटरबाट २० सेकेन्डको विश्राम लिनुहोस्।
आँखामा धुलो नपरोस् भनेर चस्मा प्रयोग गर्नुहोस्।
पर्याप्त सुत्नुहोस् र पानी बढी पिउनुहोस्।
नियमित रूपमा आँखा जाँच गराउनुहोस्।

यी साना बानीहरूले दीर्घकालीन रूपमा दृष्टि सशक्त बनाउँछ।

🌿 निष्कर्ष

प्याज हाम्रो दैनिक जीवनको अभिन्न हिस्सा हो — यसको रस, स्वाद र औषधीय गुण धेरै छन्। तर आँखाको हकमा यसको प्रयोग सावधानीपूर्वक गर्नुपर्ने कुरा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण छ।

👉 प्याजको रस आँखामा हाल्नु जोखिमपूर्ण हुन सक्छ, तर
👉 आहारका रूपमा सेवन गर्दा यसले आँखा र सम्पूर्ण शरीरलाई लाभ पुर्‍याउँछ।

स्वास्थ्य सधैं सचेततामा निर्भर हुन्छ — त्यसैले घरेलु नुस्खा अपनाउँदा पनि वैज्ञानिक सल्लाह अनिवार्य लिनुहोस्।